Drugi Ranking Jakości Ogrzewania – sezon grzewczy 2022-2023

Wyróżniającą ostatni sezon grzewczy kwestią była dostępność węgla, więc wpływ jego niedoborów na mieszkańców oraz ich komfort cieplny również stał się przedmiotem badania. Poniżej przedstawiamy pełną analizę uzyskanych odpowiedzi. Część wniosków będzie przydatna dla osób planujących wymianę ogrzewania, a wszystkie razem ukazują aktualne trendy w ogrzewnictwie na terenie Polski.

Stan ogrzewania w Polsce to wynik intensywnego rozwoju technologii grzewczych w ostatnich latach, ale przede wszystkim decyzji i nawyków sięgających wiele dziesięcioleci wstecz.

System grzewczy powiązany jest ściśle z jakością ocieplenia budynku. Wszędzie tam, gdzie ocieplenie jest wysoce niewystarczające i potrzebne są wysokie nakłady energii na minimalne nawet dogrzanie budynku – sięga się po źródła energii możliwie najtańsze w użytkowaniu, nawet z pominięciem obowiązujących norm i przepisów. Ten problem dotyczy wielu budynków. Wg szacunków podanych przez smoglab.pl aż 33% domów jednorodzinnych w Polsce nie ma żadnego ocieplenia. Z drugiej strony nowe domy, obowiązkowo spełniające Warunki Techniczne 2021, mają zapotrzebowanie na energię tak niskie, że opłaca się w nich stosować czyste i nowoczesne ogrzewanie elektryczne, choć ciepło z prądu kojarzyło się dotąd jako zbyt kosztowne.

Poniżej przedstawiamy najciekawsze wnioski płynące z badania sezonu grzewczego 2021-2022. W dalszej części artykułu omawiamy szczegółowo wszystkie poruszone w badaniu satysfakcji z ogrzewania aspekty i prezentujemy porównania 12 wybranych aglomeracji.

Podsumowanie sezonu:

Ogólny obraz wskazuje na spadek roli węgla i wypieranie go przez rozwiązania, które będą wygodne i zapewnią temperaturę w pomieszczeniach na poziomie 20-21°C. Jaki jest stan obecny? Omawianie kolejnych tematów zaczniemy od zadeklarowanych w badaniu źródeł ciepła. Następnie przyjrzymy się bliżej kosztom użytkowania.

Węgiel opałowy nadal pozostaje dominującym źródłem ciepła w ujęciu całościowym, szczególnie na terenach podmiejskich, jednak jego udział w poszczególnych częściach Polski różni się znacznie. Błękitne paliwo, będące bardziej ekologiczną alternatywną dla węgla, jednak równie narażoną na wahania cen, ma również mocną pozycję.

Ogrzewanie elektryczne, całkowicie czyste w miejscu użytkowania, w części aglomeracji ma zdecydowanie marginalny udział. Przy tym trzeba zaznaczyć, że pod terminem „ogrzewanie elektryczne” kryją się zarówno dwudziestoletnie piece akumulacyjne czy jeszcze starsze elektryczne wkłady do pieców kaflowych o niskiej efektywności, jak i rozwiązania nowe na rynku, takie jak piec indukcyjny czy folia grzewcza.

Już dziś możemy być pewni, że przedstawione wyżej proporcje będą się w kolejnych latach zmieniać, także w wyniku doświadczeń ostatniego sezonu grzewczego. Jak zobaczymy ogrzewanie węglem przestało być rozwiązaniem ekonomicznym w użytkowaniu a wygodniejsze od alternatyw nie jest od dawna.

W ostatnim sezonie grzewczym na procesy związane z odchodzeniem od paliw kopalnych w Unii Europejskiej nałożyły się skutki napaści Rosji na Ukrainę. Skutkiem tego pytaniem było już nie, czy koszt ogrzewania wzrośnie, ale o ile. Możemy pokusić się o stwierdzenie, że za rok znowu zapłacimy więcej za ogrzewanie. Ale czy dla wszystkich ten wzrost był i będzie równie bolesny? Zdecydowanie nie.

Osoby, których głównym źródłem ciepła jest centralne ogrzewanie zasilane kotłem na węgiel, zanotowały w aż 64,3% przypadków wzrost kosztów ogrzewania ponad 300%. Taka zmiana do duży cios dla budżetu domowego.

Stosunkowo lekko znieśli podwyżki mieszkańcy aglomeracji, gdzie węgiel stał się marginalnym źródłem ciepła. Czy będzie to przykładem dla innych miast? Zobaczymy. Odejście od węgla nie jest wcale prostą receptą na niskie rachunki. W miastach o stosunkowo niskich podwyżkach opłat za ogrzewanie dobrze rozwinięta jest też sieć ciepłownicza, w której ceny nie są tak zmienne jak ceny samego węgla. Niemożliwe jest jej rozwinięcie w krótkim czasie. Wśród ankietowanych najwięcej osób korzysta z miejskiej sieci ciepłowniczej w aglomeracji Gdańska (24,39%), Bydgoszczy (22,73%) i Krakowa (22,64%), ale najmniej w aglomeracji Katowic (4,35%).

Cześć osób już w tym sezonie grzewczym zdecydowała się na zmianę źródła ciepła i ten zamiar dało się zauważyć już sierpniu 2023 roku, gdy wg danych własnych firmy Heat Decor radykalnie wzrosła sprzedaż elektrycznych paneli grzewczych (tzw. „grzejników na podczerwień”).

Zapowiedzi niedostępności węgla, które zaczęły pojawiać się pod koniec lata 2022 roku, podziałały z pewnością mobilizująco na osoby uzależnione dotąd od tego paliwa. Uplasowanie się na samej górze powyższego rankingu Krakowa, w którym znikomy udział ma węgiel, ale znaczący gaz, wskazuje, że również osoby ogrzewające dotąd domy i mieszkania błękitnym paliwem podjęły szybką decyzję o przejściu na inną formę ogrzewania.

Mimo pustek w składach węgla przez zimą oraz alarmujących wiadomości, węgiel do wielu odbiorców jednak dotarł. Ale wielu odczuło też faktycznie jego brak i teraz możemy zobaczyć jakiej skali był to problem w poszczególnych aglomeracjach.

W otwierającej ranking aglomeracji Kielc 36,1% osób zadeklarowało, że w ogóle nie zamierzało kupować węgla. Wśród pozostałych 13,9% kupiło go od ręki, a 11,1% miało z zakupem problem z powodu wysokich cen i aż 38,9% z powodu niedostępności czarnego złota.

We Wrocławiu niezainteresowani zakupem węgla stanowili 43,5%, natomiast od ręki węgiel kupiło 8,7%, zaś problem z zakupem z powodu cen miało 10,9% a z powodu braku 37%. Podobne proporcje utrzymują się w innych miastach. Zawsze większym problemem była niedostępność węgla niż cena. Najwięcej osób kupiło węgiel od ręki w Szczecinie (16,7%) oraz w Łodzi (15%).

Czy problem z zakupem węgla powtórzy się w kolejnym sezonie? Podobnie jak w zeszłej zimy będzie trafiał do Polski statkami, napotykając te same problemy związane z logistyką i jego dostępnością.

Jest całkiem spora ilość osób, która przeszła na inne niż węgiel źródła ciepła, ale nadal ma w rezerwie sprawny kocioł na węgiel. Wystarczy, by ten surowiec stał się tańszy (co jednak wątpliwe), i liczne kominy zaczną po staremu dymić.

W Łodzi, Lublinie i Gdańsku tani węgiel w ciągu jednego sezonu grzewczego mógłby znacząco zmienić jakość powietrza, raczej na gorszą. Powrót do węgla, gdy zadeklarowało się już w CEEB inne źródło ciepła, nie jest jednak łatwy. Zgłosić zmianę możemy wtedy, gdy instalujemy nowe źródło ciepła. Może zatem, bez względu na zmiany cen węgla, te wykazane w anonimowym badaniu kotły na węgiel pozostaną nieużywane? Niewykluczone jednak, że pewna ilość tych kotłów już jest zgłoszona jako jedno z dodatkowych źródeł ogrzewania.

W gospodarstwie domowym można mieć kilka źródeł ciepła. Nie wszystkie muszą być używane. Niektóre mają charakter wyłącznie uzupełniający i nie mogą być jedynym źródłem ciepła (dotyczy to kominka, który nie zapewni ogrzewania w budynku podczas przedłużającej się nieobecności mieszkańców). Część z nich pełni rolę rezerwy, na wypadek braku paliwa lub środków na jego zakup.

Ile gospodarstw domowych ma dodatkowe źródło ciepła? Mogą to być to zarówno sprawne lecz nieużywane kotły, które przed zainstalowaniem bardziej nowoczesnego rozwiązania pełniły rolę głównego źródła ciepła. Mogą to być również urządzenia zainstalowane celowo jako zastępcze. W sytuacji, gdy koszt ogrzewania jest trudny do przewidzenia, inwestycja w różne źródła ciepła wydaje się być warta rozważenia. Może okazać się też bardziej kosztowna, niż uzyskane oszczędności, szczególnie, gdy dodatkowe źródło ciepła generuje wydatki w postaci opłat za serwisowanie.

W praktyce trwałe i niedrogie w instalacji alternatywne źródło ciepła często stanowi odpowiedź na kwestię jak zabezpieczyć się przed brakiem węgla czy innego paliwa, przed awarią lub przed nagłym wzrostem cen paliwa lub energii.

W aglomeracji Szczecina, gdzie aż 77% osób zadeklarowało posiadanie dodatkowego źródła ciepła, jako tego rodzaju ogrzewanie wskazano: kominek (27,8%), ogrzewanie elektryczne (13,9%), kocioł na węgiel (13,9%), piec gazowy (11,1%), miejską sieć ciepłowniczą (5,6%), kocioł na olej opałowy (2,8%) i kocioł na pellet (2,8%).

W aglomeracji Kielc zadeklarowane dodatkowe źródła ciepła to: piec gazowy (25%), kominek (16,7%), piec węglowy (13,9%), ogrzewanie elektryczne (8,3%), miejska sieć ciepłownicza (5,7%), kocioł na olej opałowy (2,8%) i kolektory słoneczne (2,8%).

W aglomeracji Lublina ankietowani jako dodatkowe źródło ciepła wskazali: ogrzewanie elektryczne (17,1%), kominek (11,4%), kocioł na pellet (11%), piec gazowy (8,57%), piec opalany innym paliwem stałym (5,7%), kocioł na węgiel (5,7%), miejską sieć ciepłowniczą (5,7%), kolektory słoneczne (2,8%).

Zależnie od rejonu proporcje dodatkowych źródeł ciepła różnią się znacznie, a więc także możliwości ich wykorzystania w odpowiedzi na zmienną sytuację cenową.

Na rachunek za ogrzewanie ma wpływ oczywiście nie sama cena paliwa czy energii, ale też wielkość ogrzewanej przestrzeni i stopień jej ocieplenia. Porównanie aglomeracji pod tym kątem mówi nam zatem nie tylko o tym, gdzie samo źródło ciepła jest droższe. Na wyniki nakładają się z jednej strony przeciętne wielkości domów i mieszkań, a z drugiej strony ich klasa energetyczna.

W aglomeracjach, gdzie mieszkańcy zapłacili najwięcej za ogrzewanie w grudniu 2022 roku, z dużym prawdopodobieństwem znaczący udział mają z jednej strony gospodarstwa domowe o dużym metrażu, a z drugiej – niedostatecznie ocieplone.

W aglomeracji warszawskiej w grudniu 2022 roku najwięcej osób płaciło naprawdę wysokie rachunki za ogrzewanie, przekraczające 1500 zł. Jak zobaczymy w dalszych wnioskach, wiele osób płaci mniej za cały sezon grzewczy!

Koszt ogrzewania wydaje się mieć tak dużą rozpiętość jak średnie płace Polaków i może być z nimi silnie skorelowany. Z drugiej strony Kielcach, gdzie średnie wynagrodzenie wg Urzędu Statystycznego wyniosło w lutym 5 878,44 zł, niewiele mniej osób niż w Warszawie zapłaciło rachunek za ogrzewanie za sam grudzień większy niż 1500 zł, a przecież w Warszawie średnie wynagrodzenie wyniosło również w lutym bieżącego roku 8622,84 zł. W tych dwóch miastach taki sam rachunek oznacza w praktyce zupełnie inne obciążenie dla domowego budżetu.

Biorąc pod uwagę cały sezon grzewczy można się natomiast pokusić o wniosek, że proporcje urządzeń grzewczych, wskazane w pierwszej infografice, także mają znaczący wpływ na horrendalne rachunki za ogrzewanie w danej aglomeracji. Pierwsza dwójka w poniższym rankingu to jednocześnie aglomeracje z pierwszej trójki aglomeracji z największym odsetkiem kotłów na węgiel.

W obszarach podmiejskich nadal to metraż i klasa energetyczna budynku mają prawdopodobnie znaczący wpływ na udział rachunków powyżej 5000 zł za cały sezon grzewczy.

Wysokie rachunki w Kielcach nie dziwią, gdy zwrócimy uwagę na to, że w tej aglomeracji ponad połowa osób zadeklarowała ogrzewanie węglem lub gazem (w sumie 64%). W pozostałych aglomeracjach osoby ogrzewające węglem lub gazem stanowią jednak też spory udział, prezentując je w kolejności od tych z największą ilością najwyższych rachunków:

Dla odmiany przyjrzyjmy się jak kolejność aglomeracji wynikająca z największej ilości najwyższych rachunków nakłada się na częstość użytkowania ogrzewania elektrycznego jako głównego źródła ciepła:

W trzech miastach zamykających ranking najwyższych kosztów ogrzewania średni udział ogrzewania elektrycznego wyniósł 6,8%, a w trzech na samej górze rankingu był wyższy i wyniósł 9,5%. Zatem ogrzewanie elektryczne, szczególnie elektryczne wkłady do pieców w miastach o wielu przedwojennych budynkach, może mieć także znaczący związek z ilością rachunków za cały sezon grzewczy przekraczających 5000 zł.

Gdzie cały sezon grzewczy kosztował najmniej? Wydatki poniżej 1000 zł najwięcej osób zadeklarowało w aglomeracjach Krakowa (13,21%), gdzie w samym mieście zlikwidowano kotły na węgiel, oraz w Bydgoszczy (11,36%).

Przyjrzeliśmy się bliżej korelacjom między źródłem ogrzewania a całościowym kosztem ogrzewania za cały sezon 20222-2023. Czy zmiana urządzenia grzewczego może wpłynąć na nasze rachunki? Najwyraźniej tak.

Całościowe dane dla wszystkich badanych aglomeracji wskazują, że największe rachunki płacą obecnie osoby polegające na węglu i gazie, i ta zależność jest widoczna zarówno w samym mieście, jak i w terenach podmiejskich, gdzie występują dodatkowo statystycznie większe metraże.

Rekordziści oszczędności to mniejsze metraże charakterystyczne dla miasta i kaloryfery zasilane miejską siecią ciepłowniczą, a poza miastem – użytkownicy pomp ciepła.

Wart uwagi jest znacząco większy udział ogrzewania elektrycznego wśród mistrzów niskich opłat na terenach podmiejskich. To tam spotkamy najwięcej nowych domów, które są tak dobrze ocieplone, że ogrzewając je prądem można zapłacić mniej niż 1000 zł za cały sezon. Wpływ na tak niskie rachunki za ogrzewanie elektryczne mogą mieć również instalacje fotowoltaiczne.

Badanie pomijało kwestię dopłat do ogrzewania jako zjawisko przejściowe. Stały wpływ na ogrzewanie w poszczególnych aglomeracjach ma natomiast stopień wykorzystania dofinansowania z programów „Czyste powietrze”, „Ciepłe mieszkanie”, „Mój Prąd” oraz gminnych.

W Lublinie i jego najbliższych okolicach największą popularnością cieszył się program „Mój Prąd” (20% ankietowanych zadeklarowało skorzystanie z tego programu), czyli dofinansowanie do instalacji fotowoltaicznej i, rzadziej, do magazynów energii, które jeszcze nie zdobyły w Polsce popularności.

Drugą aglomeracją, która wyróżnia się pod względem wykorzystania dotacji z programu „Mój Prąd”, jest Bydgoszcz (11,4%).

Najbardziej popularne źródła dofinansowania w pozostałych aglomeracjach to program „Ciepłe mieszkanie”:

…oraz program „Czyste powietrze” obejmujący wymianę źródła ciepła na bardziej ekologiczne i termomodernizację:

Biorąc pod uwagę na początku przytoczone dane, że 33% domów jednorodzinnych w Polsce nie ma ocieplenia, dotychczasowe wykorzystanie dofinansowania skierowanego między innymi na termomodernizację jest jeszcze bardzo dalekie od zmiany tego stanu. Stopniowo, także za sprawą dofinansowań, zmieniają się jednak sposoby, w jakie ogrzewamy nasze domy.

Mieszkańcy badanych aglomeracji nie zawsze mieli wpływ na wybór źródła ciepła, ale część z nich ma takie doświadczenie. Czym się kierowali? Wyniki są nieco zaskakujące.

Najczęstszym przedmiotem dyskusji podczas wyboru systemu grzewczego są jego koszty użytkowania, rzadziej koszty inwestycji lub okres, po którym będzie trzeba go wymienić na nowy. Nie to jednak okazuje się kluczowe w opinii osób badanych, lecz sama wygoda użytkowania.

O wyborze systemu grzewczego najczęściej decyduje wygoda, a ekologia jest na szarym końcu.

Paradoksalnie kierowanie się wygodą może być w przypadku ogrzewania bardzo ekologiczne. Dlaczego? To właśnie najmniej ekologiczne rozwiązania (kotły na węgiel) są zarazem najbardziej uciążliwe dla użytkowników. Tymczasem nowoczesne ogrzewanie zwykle w niewielkim stopniu angażuje użytkownika. Na przykład ogrzewanie elektryczne foliami grzewczymi jest całkowicie bezobsługowe i nie wymaga nawet wymiany przez kolejne dekady.

Choć samo ogrzewanie może być wybitnie wygodne, to już jego wymiana do wygodnych nie należy. Czy dla własnej wygody nie lepiej jest zostać przy aktualnie posiadanym ogrzewaniu, bez względu na to, jak jest uciążliwe lub drogie w użytkowaniu? Ta niechęć do zmian może mieć wpływ na stosunkowo niskie zainteresowanie modernizacją ogrzewania, które ukazały wyniki drugiego Rankingu Jakości Ogrzewania.

Biorąc pod uwagę wciąż duży udział ogrzewania węglem i gazem, ukazany na pierwszej infografice, powyższe zainteresowanie modernizacją można uznać za faktycznie niskie i nieadekwatne do potrzeb. Nie bez znaczenia są bariery finansowe, ale też cały budżet przeznaczony na programy „Czyste powietrze”, „Ciepłe mieszkanie” oraz gminne nie schodzi bynajmniej na pniu. Wygoda ma dwie strony. Może nas skłaniać do wyboru bardziej ekologicznego ogrzewania, może nas skłaniać do pozostania przy starym.

Niewątpliwie do zmiany ogrzewania lub przeprowadzki może nas stopniowo skłaniać frustrujący chłód. W badaniu pojawiło się pytanie o ten istotny czynnik motywacyjny.

Przyjrzeliśmy się również korelacji między oceną satysfakcji z ogrzewania, a typem urządzenia grzewczego. Pojawiające się wśród osób rozważających zmianę źródła ciepła obawy względem ogrzewania elektrycznego wydają się mieć oparcie również w często występującym doświadczeniu, że „grzanie prądem” cechuje zimne domy.

W ostatnim sezonie grzewczym co trzecia osoba dorzucająca węgiel do pieca nie czuła się mimo tego wystarczająco ogrzana. Czy miał na to wpływ niedostatek węgla, czy wspomniany na wstępie brak termoizolacji w 1/3 domów jednorodzinnych w Polsce? To wymaga pogłębionych badań.

Za najchłodniejszą aglomerację została uznana Łódź już po raz drugi, tak jak w zeszłorocznym Rankingu Jakości Ogrzewania. Zmieniła się natomiast pozycja Szczecina, w którym rok temu przykry chłód odczuwało 36,4% mieszkańców, a teraz mniej – 27,8%.

Użytkownicy ogrzewania elektrycznego stanowią od 2,6% do 19,6% osób badanych, zależnie od aglomeracji. Na tę wciąż niezbyt dużą, choć istotną liczbę, składają się użytkownicy różnych starych form ogrzewania elektrycznego, takich jak wkłady do pieców kaflowych.

Ogrzewanie elektryczne, ze względu na niską cenę wielu różnych elektrycznych urządzeń grzewczych starego typu, jest też częstym wyborem osób, które nie mają finansów na poprawę ocieplenia swojego mieszkania czy domu. Dopiero od niedawna ogrzewanie elektryczne staje się symbolem nowoczesnego domu.

Można zaryzykować stwierdzenie, że osoby, które stać na zmianę ogrzewania, już to zrobiły lub właśnie planują taki krok. Najwięcej osób oceniających swoją sytuację materialną jako dobrą jest wśród użytkowników pomp ciepła, które to urządzenia z powodzeniem zastępują w istniejącej już wodnej instalacji centralnego ogrzewania kocioł gazowy lub węglowy. Jednocześnie ich zakup łączy się z dużym wydatkiem, łagodzonym obecnie przez dofinansowania. Czy dofinansowania trafiają zatem głównie do osób, które charakteryzuje dobra sytuacja materialna? Być może.

Łódź znajdująca się na szczycie aglomeracji, gdzie mieszkańcy odczuwają zimą chłód, i gdzie mieszkańcy uznają swoją sytuację materialną za trudną, wskazuje na korelację tych dwóch czynników – niedostatku pieniędzy i niedostatku ciepła.

Znacząco niższy procent osób oceniający swoją sytuację materialną jako dobrą wśród osób korzystających z ogrzewania gazem i węglem, w porównaniu do osób korzystających z ogrzewania elektrycznego i pompami ciepła, wskazuje, że własne zasoby finansowe mają istotny wpływ na wybór nowoczesnego ogrzewania.

Z drugiej strony nowoczesne ogrzewanie połączone z termomodernizacją może się istotnie przyczynić do zmniejszenia stałych wydatków, a więc do trwałej poprawy oceny własnej sytuacji materialnej. Inwestycja w termomodernizację i wymianę źródła ogrzewania może być jednorazowa i poprawi status materialny mieszkańców na wiele dekad – bez konieczności kolejnych wydatków za dziesięć czy dwadzieścia lat w przypadku ogrzewania elektrycznego takiego jak system z folią grzewczą.

Dane zostały zebrane metodą CAWI (badania ankietowe online) na próbie 1000 respondentów w 12 największych wybranych aglomeracjach miejskich Polski. Raport został opublikowany w dniu 24 kwietnia 2022 roku. Drugie badania satysfakcji z ogrzewania przeprowadzono od grudnia 2022 roku do marca 2023 roku.

Respondenci odpowiadali na następujące pytania:

1. Jakie jest Twoje główne źródło ciepła?
2. O ile wzrosły koszty Twojego ogrzewania w stosunku do poprzedniego roku?
3. Jak oceniasz sytuacje materialną w swoim gospodarstwie domowym?
4. Czy rozważasz pożyczkę z powodu wzrostu cen za ogrzewanie?
5. Czy z powodu wzrostu cen opału i kosztów zmieniłeś źródło ogrzewania?
6. Twój prawdopodobny lub wynikający z rachunków koszt ogrzewania za grudzień to
7. Twój całościowy koszt ogrzewania za sezon 2022/2023 prawdopodobnie wyniesie:
8. Czy skorzystałeś z któryś z wymienionych programów dofinansowań?
9. Czy miałeś problemy z dostępnością węgla lub innego opału?
10. Jaką starasz się utrzymywać temperaturę w pomieszczeniach?
11. Czy uważasz swój dom/mieszkanie za wystarczająco dogrzane?
12. Typ obiektu, w którym mieszkasz
13. Czy planujesz modernizację instalacji grzewczej na nowocześniejszą/oszczędniejszą?
14. Który z wymienionych czynników był dla Ciebie decydujący przy wyborze sposobu ogrzewania?
15. Czy posiadasz sprawny piec na węgiel, którego jednak nie używasz?
16. Czy masz jakieś dodatkowe źródło ogrzewania?
17. Twój obszar zamieszkania
18. Twoje lub najbliższe miasto

Przedstawione w Rankingu Jakości Ogrzewania dane pochodzące z badania satysfakcji z ogrzewania, treści oraz infografiki stanowią użytek publiczny i można je wykorzystywać w celach komercyjnych i niekomercyjnych ze wskazaniem autora analizy (Heat Decor sp. z o.o.) oraz źródła raportu.

W razie pytań dotyczących rankingu prosimy o kontakt: [email protected].